Валавы ўнутраны прадукт – гэта “нудны” паказнік, але ён найлепш паказвае здароўе эканомікі. Ад таго, ці расце памер усёй эканомікі, у пэўнай ступені залежыць, ці будзе расці наш кавалак пірага. У апошняе дзесяцігоддзе гэты пірог не надта павялічваўся – складана нават узгадаць, колькі крызісаў мы за гэты час перажылі.

Сярэдні заробак у Беларусі – гэта не толькі эканамічны паказнік, але і культурны мем ды палітычная мэта. Змаганне за “пяцьсот для ўсіх” цягнецца ўжо вельмі даўно, і хоць мы некалькі гадоў перамагалі ў бітвах, але вайну ўсё адно прайграем.

Верагодна, знешняя запазычанасць з’яўляецца адной з найвялікшых пагрозаў для беларускай эканомікі. Чым больш залежнай будзе Беларусь ад замежнага фінансавання, тым менш устойлівай будзе наша эканоміка ў выпадку, калі знешняя кан’юнктура чарговы раз хіснецца ў дрэнны бок.

Залежнасць ад аднаго расійскага рынку – боль беларускіх чыноўнікаў і эканамістаў, асабліва ў сітуацыі падзення расійскай пакупніцкай здольнасці, росту канкурэнцыі ці абмежавання ў доступе на расійскі рынак. Таму Беларусь, прынамсі фармальна, імкнецца зменшыць долю Расіі ў гандлі.

Дыверсіфікацыя – гэта адно з найчасцей паўтараных словаў беларускага істэблішменту. Чым больш буйных гандлёвых партнёраў мы будзем мець, тым менш нас будуць пужаць расійскія крызісы (і розныя гандлёвыя “войны”).

“Ці адбудуцца ў беларускай эканоміцы рэформы, накіраваныя на паляпшэнне эканамічнай эфектыўнасці?” – гэткае пытанне мы задалі экспертам. Пад паляпшэннем эканамічнай эфектыўнасці мы разумеем змены, накіраваныя на паскарэнне эканамічнага росту, павелічэнне даходаў хатніх гаспадарак, аптымізацыю выдаткаў дзяржаўнага сектара, павелічэнне прадукцыйнасці працы, павышэнне міжнародных ацэнак эканамічнага развіцця. Як паказала апытанне, на цяперашні момант выглядае гэтак: нават калі ў Беларусі будуць праводзіцца эканамічныя рэформы, то іх памер не будзе вялікім.

Для Беларусі, як і для іншых краін, велізарнае значэнне мае дэмаграфічная нагрузка – суадносіны людзей у працаздольным і непрацаздольным узросце. Звычайна, калі колькасць насельніцтва змяншаецца, то расце дэмаграфічная нагрузка.

Развіццё дзяржавы (і грамадства) добра адлюстроўваецца тым, наколькі яна гатовая ўспрымаць розныя меншасці як свае натуральныя часткі. Мы папрасілі экспертаў ацаніць паводле дзесяцібальнай шкалы, наколькі Беларусь шануе розныя нешматлікія групы (людзі з інваліднасцю, сексуальныя, рэлігійныя ды іншыя меншасці) і ці варта чакаць добрых зменаў. Асноўны сцэнар – горш не стане, а другі па імавернасці – адбудуцца нават дробныя паляпшэнні.

У ідэале салідарнасць павінна пранізваць наша грамадства і быць апірышчам не толькі грамадзянскай супольнасці, але і ўсёй краіны. Мы запыталіся ў экспертаў, на якім узроўні сёння знаходзіцца ўзаемадапамога і на якім узроўні яна будзе праз пяць гадоў. Горай не будзе, а магчыма, што ўзровень узаемадапамогі нават вырасце.

Канешне, сталіца ды іншыя рэгіёны жывуць па-рознаму ў шмат якіх краінах. Беларускі выпадак вылучаецца тым, што гэтае адрозненне ў нас павялічваецца. Мінск высмоктвае найлепшыя рэсурсы ўсёй краіны ў той час, як рэгіёны, адпаведна, дэградуюць.

Сёлета мы вырашылі адмовіцца ад выкарыстання Global Gender Gap Index, даследавання Сусветнага эканамічнага форуму, на якое мы арыентаваліся ў мінулым годзе. Гэта звязана з тым, што ў ім паказнік па Беларусі быў штучна завышаны (напрыклад, дзякуючы вызначанай квоце на жанчын-дэпутатак). Таму мы стварылі ўласную шкалу, каб пабачыць, наколькі ў Беларусі распаўсюджаныя формы дыскрымінацыі і абмежаванняў на падставе палавой прыналежнасці. У найбліжэйшыя пяць гадоў малаімаверна, што гендарная няроўнасць павялічыцца. Хутчэй, мы застанемся на сённяшнім узроўні ці станем крыху больш роўным грамадствам.

Старэнне беларускага грамадства вядзе да таго, што мы мусім усё больш і больш выдаткоўваць на медыцыну. Паколькі сам бюджэт Беларусі перажывае не найлепшыя часы, то доля аховы здароўя ў агульным пірагу расце. Ці гэты трэнд захаваецца цягам пяці наступных гадоў?

Тое, колькі краіна выдаткоўвае на навуку, выразна паказвае, ці яе эканамічныя агенты бачаць даследаванні і распрацоўкі адным з рухавікоў сваёй эканомікі. На жаль, Беларусь не з тых краінаў, дзе гэтыя выдаткі высокія. Калі ў такіх краінах, як Нарвегія ці Нідэрланды, на даследаванні і распрацоўкі выдаткоўваецца каля 2 % ад ВУП, то ў Беларусі ў 3-4 разы менш.

На жаль ці на шчасце, але для развіцця навукі вельмі патрэбныя бюджэтныя сродкі, якія скіраваныя на доўгатэрміновы эфект. Бюджэтныя выдаткі надзвычай важныя, асабліва калі ўлічыць, што палова беларускай эканомікі застаецца ў руках дзяржавы. Сумна казаць, але апошнія гады пул даступных сродкаў на навуку істотна скараціўся.

Колькасць заявак на патэнты – гэта як колькасць новых ідэй ад навукоўцаў. На жаль, у апошнія гады гэтая колькасць у Беларусі балюча змяншаецца – цяпер рэзідэнты Беларусі падаюць у 10 разоў менш, чым рэзідэнты Польшчы (хоць, канешне, памеры насельніцтва таксама варта браць пад увагу).

Беларускія ўніверсітэты сапраўды хочуць трапіць у рэйтынгі найлепшых ВНУ свету. Гэта пытанне не толькі прэстыжу, але і прывабнасці на рынку адукацыйных паслуг. Але дагэтуль толькі адзін беларускі ўніверсітэт – БДУ – трапляў у лік 500 толькі ў адным рэйтынгу – 354 месца паводле QS World University Rankings.

На жаль, вялікая колькасць замежных студэнтаў прыязджае да нас не па прэстыжны дыплом ці якасную адукацыю. Але ў любым разе яны прывозяць з сабой грошы, якія трацяць на навучанне і пражыванне ў Беларусі. Замежныя студэнты таксама спрыяюць інтэрнацыяналізацыі беларускай адукацыі.

Наша адукацыйная сістэма жыве ў міжнародным кантэксце, дзе адукацыйныя ўстановы з розных краін канкуруюць паміж сабой. Таму сёлета мы пастанавілі замерыць якасць беларускай адукацыі ў параўнанні з двума напрамкамі – Польшча разам з Літвой і Расія – бо менавіта ў гэтыя краіны адбываецца адток студэнтаў з Беларусі. Пад якасцю адукацыі мы маем на ўвазе глыбіню і запатрабаванасць атрыманых ведаў, ступень развіцця і запатрабаванасць атрыманых прафесійных навыкаў, месца ў міжнародных ацэнках і рэйтынгах, запатрабаванасць падрыхтаваных спецыялістаў. На жаль, паводле беларускіх экспертаў, якасць адукацыі за мяжой па абодвух з гэтых напрамкаў вышэйшая, чымся ў Беларусі, і гэта розніца можа нават павялічыцца.

Беларусь ужо не першае дзесяцігоддзе нібыта змагаецца з карупцыяй і не першае дзесяцігоддзе не можа яе перамагчы, знаходзячыся ў рэйтынгах вышэй, чым Украіна ці Расія, і значна ніжэй, чым нашыя заходнія суседзі. Мы выпрамілі шкалу двух рэйтынгаў (Transparency International і Freedom House) ад 0 (найлепшы стан) да 10 (найгоршы стан), аб’ядналі іх, і вось што выйшла.

Нацыянальная тоеснасць – гэта вялікі беларускі боль і, магчыма, наша галоўная праблема. Мы папрасілі экспертаў ацаніць сённяшні стан кансалідацыі і ідэнтычнасці ды сказаць, дзе мы будзем праз пяць гадоў. Паводле апытання, варта чакаць паляпшэння.

Актыўная грамадзянская супольнасць – неабходны элемент развіцця дэмакратыі. У нашым індэксе мы вывелі сярэдні паказнік стану грамадскага сектара на падставе ацэнак USAID і Freedom House па шкале ад 1 да 7 (дзе 1 – выдатны стан і вельмі спрыяльныя ўмовы для развіцця грамадзянскай супольнасці, а 7 – складаны стан і надзвычай неспрыяльныя ўмовы для развіцця грамадзянскай супольнасці).

Пасля анексіі Крыма многія пачалі пісаць пра тое, што ў сферы вонкавай палітыкі Беларусь усё больш адыходзіць ад саюза з Расіяй. Узнікла пытанне, у якім кірунку далей будзе змяняцца беларуская знешняя палітыка. Аднак, як паказвае нашае апытанне, самым імаверным варыянтам на найбліжэйшыя пяць гадоў застаецца захаванне статус-кво ці нават далейшае невялікае збліжэнне з Расіяй.

Беларускія ўлады (ды і сам кіраўнік краіны Аляксандр Лукашэнка) ужо некалькі гадоў падаграваюць інтарэс да будучай трансфармацыі палітычнай сістэмы заявамі аб тым, што ў Беларусі адбудзецца рэферэндум аб новай Канстытуцыі. Дагэтуль гэтыя заявы да нічога выразнага не прывялі, таму сярод экспертаў ёсць выразны скепсіс на тэму таго, ці адбудуцца змены. Аднак, больш імаверным эксперты лічаць усё ж правядзенне пэўнай рэформы. Пытанне, хутчэй, у яе змесце: ці рэформа будзе ўмацоўваць урад, ці ўзмацняць ролю парламента.

Беларускі парламент доўгі час быў “сонным інстытутам”, дзе наагул нічога не адбывалася. Аднак цягам апошніх некалькіх гадоў Палата прадстаўнікоў пачала падаваць імпульсы жыцця. Да таго ж улады час ад часу заяўляюць, што яны разглядаюць варыянт змешаных парламенцкіх выбараў, на якіх палова дэпутатаў будзе абірацца паводле партыйных спісаў. Але ці адбудзецца рэарганізацыя партыйнай сістэмы цягам найбліжэйшых пяці гадоў? Найбольш імаверным эксперты лічаць варыянт, што гэтай рэформы не адбудзецца. Хоць варыянты, паводле якіх магчымая рэарганізацыя партыйнай сістэмы, адкідваць усё ж не варта – пытанне, аднак, у тым, што яна можа не прынесці заўважных вынікаў.