Хаця актыўныя баявыя дзеянні не вядуцца ўжо 22 гады, перастрэлкі на лініі сутыкнення арміі НКР і Азербайджана – звычайная справа. Уначы з 1-га на 2-ое красавіка тут адбылося самае сур’ёзнае абвастрэнне за часы спынення вайны – пачаліся поўнамаштабныя баявыя дзеянні з выкарыстаннем танкаў, артылерыі і верталётаў.
У адказ на гэта азербайджанскія ўлады ўвялі ў рэгіён войскі і паспрабавалі сілай вырашыць карабахскае пытанне. Так распачалася кровапралітная вайна, якая доўжылася два гады, скончылася фактычнай перамогай армянскага боку і абвяшчэннем Нагорна-Карабахскай Рэспублікі. Пры пасярэдніцтве Расеі бакі падпісалі пратакол пра спыненне агню, у выніку чаго канфлікт быў замарожаны.
Поўнасцю разбураная падчас вайны, дзякуючы намаганням бізнесу Арменіі і армянскай дыяспары эканоміка Карабаху не толькі аднавілася, але і паказвае стабільны рост ВУП на ўзроўні 9-11 % з 2008-га года. Самае паспяховае прадпрыемства НКР – Дрмбонскі камбінат па здабычы золата і медзі. Актыўна развіваецца турызм, і праз наяўнасць каштоўных парод дрэваў – дрэваапрацоўка. Пры пасярэдніцтве Арменіі Карабах экспартуе электраэнергію, якой выпрацоўвае ў два разы больш за ўнутраныя патрэбы. Значная частка насельніцтва, асабліва ў сельскіх раёнах, занятая ў аграрным сектары.
Якім жа было маё здзіўленне, калі ў Сцепанакерце я пабачыў спакойнае і размеранае жыццё невялікага правінцыйнага гарадка. Пенсіянеры заўзята гралі ў нарды і шахматы ў дварах, людзі гулялі з дзеткамі, а моладзь, злавіўшы Wi-Fi, карысталася інтэрнэтам на лавах ля цэнтральнай плошчы. Толькі колькасць людзей у форме сведчыла пра тое, што недзе непадалёк ідуць баі. Вайсковай тэхнікі і аўтобусаў з добраахвотнікамі ў горадзе амаль не было.
– Зачем военную технику снимал?
– Так все же снимали, чего вы только ко мне подошли?
– Мы у них тоже удалим, наши сотрудники уже занимаются этим.
Папрасілі напісаць тлумачэнні і распіску, маўляў, я папярэджаны, што так рабіць нельга і абяцаю не паўтараць супрацьпраўных дзеянняў. Распыталі, як там жывецца ў нас у Беларусі, наколькі добры “Бацька” і што я думаю пра іх канфлікт. Пасля адвезлі ў цэнтр горада, каб я змог з Wi-Fi знайсці сабе начлег. Яшчэ раз выбачыліся і пажадалі добра правесці час у Карабаху.
– Понимаешь, нам отступать некуда, это наша земля и она слишком обильно полита кровью наших предков. Мы готовы умирать, а они – нет. И поэтому мы победим. Очень не хотим войны, но если клан Алиева решится на эту авантюру ценой жизней своих граждан – мы дадим очень жесткий отпор. Не один десяток наших парней они убили во время провокаций на границе, сколько можно уже?!
Нагорна-Карабахская Рэспубліка не выдае ўласных пашпартоў, усе яе жыхары з’яўляюцца грамадзянамі Арменіі. Дарэчы, у самой Арменіі пагаворваюць, што імі кіруе карабахскі клан.
Праз ерэванскіх знаёмых атрымліваю кантакт Сюсанны Петрасян, кіраўніка “Цэнтра развіцця моладзі Арцаха”. Наколькі я зразумеў, гэта такі лакальны аналаг БРСМ. Будучы мамай чатырох дзяцей, Сюсанна нікуды не збіраецца з’язджаць са Сцепанакерта:
– Сразу после начала обстрелов я увидела, как наш город стал центром Армении и армянства. Гуманитарная помощь направляется к нам со всей страны и от наших диаспор по всему миру. Кроме добровольцев из Армении, в Арцах уже приехали наши ребята из России, Франции, Америки, Ливана. Я чувствую сильнейший боевой дух наших бойцов, и мне не страшно за своих детей. Я воспитываю их в духе мира со всеми народами, в том числе и азербайджанцами. У нас нет к ним ненависти, мы прекрасно понимаем, что все это – авантюра Алиева. Я пережила прошлую войну, и всей душой хочу мира!
Мае новыя знаёмыя параілі мне паспрабаваць традыцыйную карабахскую страву – жынгалав-хац. Гэта такі лаваш з адмысловай зелянінай, што расце толькі тут.
– У меня внук там, на передовой. В нашем Карабахе в каждой семье кто-то как-то связан с армией: сыновья, мужья, отцы. Мы очень хотим, чтобы наши родные вернулись живыми домой, нам не нужна война. Но если она все- таки начнется – мы все как один встанем!
Здаецца, што цяперашняе абвастрэнне сітуацыі наўрад ці прывядзе да поўнамаштабнай вайны.
